Núi Bà Đen

Thứ hai - 22/04/2024 10:30

Núi Bà Đen – một quần thể di tích lịch sử - văn hóa và danh lam thắng cảnh, gồm 3 ngọn núi tạo thành là: núi Heo, núi Phụng và núi Bà Đen, trải rộng trên diện tích 24km2 nhô lên giữa đồng bằng, với chiều cao 986m, là ngọn núi cao nhất Nam Bộ, từ lâu vốn là biểu tượng về đất và người của quê hương Tây Ninh.

Cách nay trên 300 năm, từ những ngày ông cha đi mở cõi, nơi đây còn là vùng rừng già hoang vu, hiểm trở, có nhiều loại gỗ quý hiếm cùng các loại động, thực vật phong phú như ốc, dơi, thằn lằn, cheo, mễnh, nai và các loại rau, quả có giá trị cùng với bước chân của cộng đồng người Việt xưa khai mở đất đai, sinh cơ lập nghiệp thì các tăng ni, phật tử cũng đồng thời đến đây lập những am, miếu, xây dựng chùa chiền để thờ Phật. Sách “Đại Nam nhất thống chí” ghi: “Linh Sơn cách Tân Ninh 20 dặm về phía Tây Bắc, hình núi cao chót vót, là trấn sơn của tỉnh, phía Tây giáp địa giới Cao Miên, lưng núi có chùa đá ít người đi đến”.
Khi nói đến núi Bà Đen người ta nghĩ ngay đến Điện Bà hay Linh Sơn Tiên Thạch Động. Điện Bà ở độ cao 350m, khu vực này có chùa Thượng (chùa Bà) và chùa Hang.
Điện thờ, thờ Bà Đen – Linh Sơn Thánh Mẫu. Có nhiều huyền thoại về Bà Đen như Sự tích Nàng Đênh, truyện Lý Thị Thiên Hương…. được truyền tụng trong nhân dân. Truyện kể về một đôi trai tài, gái sắc đã nguyện ước đính hôn, nhưng giữa buổi loạn ly, chàng trai Lê Sĩ Triệt phải lên đường tòng quân giữ nước. Nàng Lý Thị Thiên Hương, người con quê hương xứ Trảng Bàng ở lại một dạ thủ tiết thờ chồng. Nàng Thiên Hương là một người mộ đạo. Trong một ngày lên núi đi chùa lạy Phật nàng bị thát oan. Về sau nàng hiển linh luôn phù hộ cho nhân dân trong vùng được phước lành. Vua Gia Long khi lên ngôi tưởng nhớ đến chuyện Bà mách bảo nên thoát nạn tại núi nên vua sai Tả quân Lê Văn Duyệt lên núi làm lễ sắc phong và tạc tượng Bà thờ ở một hang đá trên núi gọi là Điện Bà (Linh Sơn Tiên Thạch Động). Sắc phong đó bị thất lạc. Đến năm 1936 (Bảo Đại thập niên, tứ nguyệt, thập cửu nhật) đã tái sắc phong cho Bà.
Điện Bà được cải tạo từ một mái đá tự nhiện nhỏ tạo thành một hang động. Vòm mái cao 2.5m, cửa rộng 6m. Hai bên được xây gạch ốp sát vách đá. Ở giữa có xây cột gạch chống đỡ, vòm mái trước xây thêm tạo thành 2 lớp nhà dài 8m dùng để làm nơi Phật tử chiêm bái và hành lễ. Trong động thờ cốt bà (tượng Bà) và các tiên nữ.
Toàn bộ quần thể núi Bà rải rác có nhiều chùa, nhưng chỉ có ngôi chùa chính có quy mô lớn. Ngoài chùa Thượng (chùa Bà) còn có chùa Hạ, chùa Trung. Những ngôi chùa này đã được xây dựng từ lâu đời nhưng qua các cuộc chiến tranh ác liệt, bom đạn tàn phá nên đổ nát. Những ngôi chùa hiện nay được xây dựng từ các năm 1995,1997.
Trong suốt hai cuộc kháng chiến giải phóng dân tộc, núi Bà Đen trở thành một vị trí chiến lược đặc biệt quan trọng, nơi diễn ra những cuộc giao tranh ác liệt, nơi chứng kiến sự hi sinh gian khổ, kiên cường bám trụ giữ núi, chiến đấu và chiến thắng của các chiến sĩ cách mạng. Tháng 6/1946 lực lượng kháng chiến rút lên núi, thực dân Pháp đưa quân lên bao vây, cuộc chiến đấu tại dốc thượng làm tiêu hao nhiều binh lực Pháp. Chùa Trung đã từng làm nơi Hội nghị của Ủy ban Hành chính kháng chiến các xã để trường kỳ kháng chiến.
Suốt 15 năm (1960-1975) nhiều đơn vị của cách mạng bám giữ núi Bà Đen, đã có 7 lần tấn công căn cứ truyền tin của quân Mỹ trên đỉnh núi. Các căn cứ Huyện ủy Tòa Thánh, Dương Minh Châu, Liên đội 7 và nhiều đơn vị chủ lực đã bám núi đánh giặc. Đến ngày 06/01/1975 toàn bộ núi Bà Đen được hoàn toàn giải phóng.
Núi Bà Đen là một quần thể di tích lịch sử - văn hóa và danh lam thắng cảnh nổi tiếng ở Nam Bộ. Với hệ thống hang động và cảnh quan tự nhiên kết hợp kiến trúc tôn giáo đã tô điểm cho núi Bà Đen một nét đẹp thiên phú và nhân tạo, con người hòa quyện với thiên nhiên.
Với vị trí và giá trị văn hóa như trên, núi Bà Đen đã được xếp hạng là Di tích lịch sử và Danh lam thắng cảnh tại Quyết định số 100/VH-QĐ ngày 21/1/1989 của Bộ Văn hóa Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, thể thao và Du lịch) và là khu du lịch cấp quốc gia tại Quyết định số 201/QĐ-TTg ngày 22/01/2013 của Thủ tướng Chính phủ.
Ngày nay đến với núi Bà Đen du khách sẽ được ngắm nhìn cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, kỳ bí, được tham quan nhiều di tích, hang động, chùa chiền cổ xưa với hệ thống cáp treo hiện đại, cơ sở hạ tầng khang trang. Ngoài ra còn có các lễ hội dân gian, truyền thống, lịch sử cách mạng… phong phú đa dạng diễn ra trong năm. Đặc biệt lễ vía Bà Linh Sơn Thánh Mẫu núi Bà Đen (ngày mùng 5 và 6 tháng 5 âm lịch) là lễ hội đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục di săn hóa phi vật thể cấp quốc gia tại Quyết định 3325/QĐ-BVHTTDL ngày 04/9/2018.